Trần bì

Trần bì là vị thuốc phổ biến trong y học cổ truyền, có mùi thơm, vị cay, đắng, tính ấm, tác dụng điều hòa khí huyết, tiêu đờm, kiện tỳ. Thường dùng chữa đầy bụng, khó tiêu, ợ hơi, ho có đờm, kém ăn, nôn mửa, tiêu chảy…

Để có vị thuốc trần bì, đến mùa quýt chín người ta hái quả về, khía vỏ quả làm 3 - 4 mảnh sát đến cuống, ăn múi rồi xâu vỏ vào dây lạt, phơi thoáng gió hoặc sấy nhẹ cho khô. Không nên treo gác bếp làm trần bì bị mất tinh dầu và dễ bẩn. Dược liệu có mặt ngoài màu vàng đỏ hoặc nâu đỏ, có đường nhăn và điểm lõm nhỏ hình tròn, đem ra ánh sáng thấy có điểm lõm nhỏ nhưng không rõ lắm. Mềm nhưng khô thì giòn, dễ bẻ gẫy, chỗ gẫy không bằng phẳng. Càng để lâu càng tốt.

Được trồng khắp nơi ở nước ta và nhiều nhất ở các tỉnh như Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị... và quýt là cây nhỏ, lá mọc so le, đơn mép có răng cưa và vỏ có mùi thơm đặc biệt; hoa nhỏ có màu trắng và mọc đơn độc ở kẽ lá. Quả hình cầu hai đầu dẹt, màu vàng cam hay vàng đỏ và có vỏ mỏng nhẵn hay hơi sần sùi, dễ bóc; mùi thơm ngon và có nhiều hạt. Quả quýt chín sau khi thu hái, bóc vỏ thì lấy vỏ đó đem sấy khô hay phơi khô và để càng lâu tác dụng càng tốt. Bảo quản nơi khô ráo, tránh ẩm mốc.

Trần Bì vỏ của nó có nhiều đặc điểm nhận dạng và vỏ có dạng cuốn lại hoặc quăn, có mặt ngoài màu nâu hay màu vàng nâu và bề mặt có nhiều vết chấm sẫm hoặc vết lõm xuống. Mặt trong thường có màu trắng hay màu hồng nhạt. Vỏ của Trần Bì có kết cấu xốp, giòn và nhẹ. Nó có mùi thơm, vị cay và có tính năng tạo ra hương vị đặc trưng cho nhiều công thức dược liệu, thực phẩm trong y học cổ truyền và ẩm thực.

1. Những công dụng của Trần Bì

Trần Bì có một số bài thuốc như: chứng đầy bụng khó tiêu; chứng khó tiêu, rối loạn tiêu hóa; suy nhược cơ thể; ho khản tiếng, mất tiếng…

- Trị ho viêm họng, viêm phế quản nhẹ: Trần bì 6g, cát cánh 6g, tô diệp 6g, cam thảo 4g, sắc uống trong ngày.

- Trị tiêu hóa rối loạn do ăn uống, không tiêu: Trần bì, thương truật, hậu phác, sinh khương, mỗi vị 10g; thảo quả (nướng) 6g, cam thảo 4g, đại táo 3 quả. Sắc uống ngày 1 thang. Dùng khoảng 5 ngày.

- Hỗ trợ điều trị suy nhược cơ thể, kém ăn: Trần bì 3g, hồ tiêu 3g, riềng 6g, gà trống 1 con khoảng 1kg. Cách làm: Gà làm sạch, chặt miếng nhỏ; các vị thuốc cho vào túi vải xô. Cho tất cả vào nồi, thêm nước, gia vị, đun nhỏ lửa, hầm nhừ, chia 2 - 3 lần, ăn trong ngày. Tuần ăn 2 - 3 lần.

- Chống viêm thần kinh: Các flavonoid như hesperidin, nobiletin và tangeretin có trong Trần Bì có tác dụng chống viêm dây thần kinh mạnh mẽ.

- Trị ho có đờm (do cảm hàn): Trần bì 6g, bạch linh 12g, khương bán hạ 6g, cam thảo 4g, gừng tươi 2 lát, sắc uống ngày 1 thang.

- Chữa đầy bụng khó tiêu: Xé vài miếng trần bì, rửa qua nước ấm cho sạch, bỏ vào cốc nước sôi, hãm trong 15 - 20 phút là có thể dùng được. Chú ý chỉ uống nước lúc còn đang nóng, bỏ bã.

- Hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày - tá tràng: Trần bì 20g, hương phụ (sao dấm) 15g, thịt gà 100g. Sắc trần bì, hương phụ (lấy nước bỏ bã), kho với thịt gà đã rửa sạch, thái lát cho đến khi cạn nước, cho thêm gừng tươi (đập vụn), hành, gia vị, đảo đều. Hoặc Trần bì 15 - 20g, gạo tẻ 150g. Sắc hoặc hãm trần bì lấy nước, đem nước sắc được nấu với gạo thành cháo, khi ăn thêm chút đường, muối gia vị, tùy theo khẩu vị. Dùng cho người bệnh viêm loét dạ dày - tá tràng, trướng bụng đầy hơi, đau vùng thượng vị, buồn nôn...